Trong khói thuốc lá chứa hơn 7.000 loại hoá chất độc hại, trong đó có hơn 200 loại có hại cho sức khoẻ, bao gồm chất gây nghiện, các chất gây độc và 70 chất gây ung thư, có khả năng ảnh hưởng đến cả những người hút thuốc và những người hít phải khói thuốc thụ động. Đáng nói là trong những năm gần đây, trào lưu hút thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng trong giới trẻ như một hình thức thể hiện cá tính của bản thân gây ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe thể chất và tinh thần. Vì vậy, hãy nói không với thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng để bảo vệ sức khỏe và môi trường ngay hôm nay.
Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng gây ra nhiều tác hại khôn lường
Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng là gì?
Thuốc lá điện tử (Electronic Nicotine Delivery Systems – ENDS), còn được gọi tên khác như E-cigarette hay Vape, là thiết bị điện tử cầm tay, sử dụng pin để làm nóng dung dịch điện tử có chứa nicotine và các chất hóa học khác, tạo ra các hạt khí dung (còn gọi là aerosol hay sol khí) cho người dùng hít vào.
Cấu tạo của thuốc lá điện tử
Thuốc lá nung nóng là sản phẩm kết hợp giữa thiết bị điện tử và thuốc lá chuyên dụng. Sản phẩm này nung nóng thuốc lá chuyên dụng ở nhiệt độ cao nhất là 350 độ C. Việc làm nóng này không có quá trình đốt cháy ( không dùng lửa), không tạo ra tàn thuốc hay khói thuốc. Cấu tạo của thuốc lá nung nóng bao gồm 3 thành phần chính đó là thiết bị nung nóng (tẩu hút), hộp sạc và thuốc lá chuyên dụng (Heets hoặc Heatstick).
Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng rất đa dạng về kích thước, hình dạng, màu sắc, có thể trông như một chiếc bút, một chiếc USB hoặc thậm chí được thiết kế như một món phụ kiện thời trang, vì vậy thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng thường thu hút đối tượng thanh thiếu niên sử dụng.
Hiện nay, trên thị trường có rất nhiều loại thuốc lá điện tử khác nhau. Tuy nhiên, tất cả các loại thuốc lá điện tử đều chưa được cấp phép lưu hành chính thức tại Việt Nam. Mặc dù vậy nhưng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng vẫn được sử dụng tràn lan, đặc biệt là trong giới trẻ. Điều này đã gióng lên hồi chuông báo động về sức khỏe thể chất và tinh thần của thế hệ trẻ hiện nay.
Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng rất đa dạng về mẫu mã, kiểu dáng
Thuốc lá và những tác hại khôn lường
Các thành phần độc hại trong thuốc lá, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng chính là nguyên nhân gây ra nhiều căn bệnh nguy hiểm, có thể kể đến như:
- Bệnh ‘phổi bỏng ngô’ (popcorn lung) hay còn gọi là viêm tiểu phế quản tắc nghẽn. Đây là một bệnh hiếm gặp được cho là do diacetyl, một trong các hóa chất tạo mùi hương trong khói thuốc lá điện tử có khả năng đi sâu vào phổi gây ra. Các biểu hiện thường gặp là ho, thở khò khè, đau ngực và thở nông. Hiện chưa có thuốc điều trị khỏi hoàn toàn bệnh này.
- Bệnh viêm phổi lipoid: Căn bệnh này có liên quan đến hút thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng (vaping-related lipoid pneumonia), là hậu quả của việc hít các hợp chất dầu có trong dung dịch điện tử. Các axit béo bám dính vào phổi và gây ra phản ứng viêm tại phổi. Các triệu chứng thường gặp là ho mạn tính, thở nông, ho ra máu hoặc đờm có máu. Hiện tại không có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh này.
- Hội chứng tổn thương phổi cấp do thuốc lá điện tử (E-cigarette Acute Lung Injury Syndrome – EVALI): Vitamin E acetate có trong thuốc lá điện tử được cho là nguyên nhân gây hội chứng này. Các triệu chứng thường gặp là khó thở, ho, đau ngực, sốt, ớn lạnh, tiêu chảy, buồn nôn và nôn, thở nhanh và nông.
- Suy giảm chức năng phổi: Kim loại được giải phóng từ khói thuốc lá điện tử, tùy mức độ tiếp xúc, có khả năng gây ra khó thở, kích ứng phế quản và phổi, kích ứng màng nhầy ở mắt và đường hô hấp trên.
- Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính COPD: Sử dụng thuốc lá điện tử lâu dài có thể gây bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính. Triệu chứng thường gặp của bệnh là ho, khó thở kéo dài vì đường thở bị hẹp lại so với bình thường. Phổi tắc nghẽn mãn tính có thể gây ra tình trạng suy giảm hô hấp, hạn chế khả năng hoạt động hàng ngày, làm giảm chất lượng cuộc sống.
Thuốc lá điện tử gây ra nhiều bệnh lý hô hấp
- Bệnh lý tim mạch: Nicotine làm tăng nguy cơ rối loạn tim mạch. Sử dụng nicotine lâu dài có thể gây suy tim hoặc tử vong. Một số hóa chất độc hại như carbon monoxide trong khói thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng làm tăng nguy cơ hình thành huyết khối và xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim, suy tim, đột quỵ.
Người hút thuốc lá điện tử có nguy cơ cao mắc các bệnh lý tim mạch
- Ung thư: Một số hợp chất có trong khói thuốc lá điện tử như: formaldehyd, acrolein, toluene, chất đặc biệt gây ung thư nitrosamine và hydrocarbon thơm đa vòng, các kim loại nặng (như niken và chì) có thể gây các thay đổi tế bào liên quan đến ung thư tương tự như người hút thuốc lá điếu thông thường. Nicotine trong thuốc lá làm tăng nguy cơ gây ung thư thông qua tăng sinh tế bào, mất cân bằng oxy hóa, gây chết tế bào và đột biến DNA, cũng như sự phát triển của khối u.
- Nguy cơ chấn thương: Các thiết bị trong thuốc lá điện tử có thể hỏng, lỗi và phát nổ gây ra các chấn thương, bỏng nghiêm trọng ở miệng, mặt, cổ, mắt mũi, xương hàm, cổ.
Thuốc lá điện tử có thể gây nghiện và ảnh hưởng đến hệ thần kinh
Nicotine trong thuốc lá điện tử cũng giống như trong thuốc lá truyền thống là chất gây nghiện mạnh và rất độc hại. Sau khi hút thuốc, chỉ từ 7 đến 10 giây sau, nicotine đã có thể vào não bộ, làm tăng lượng dopamine trong não và làm người hút thuốc cảm thấy sảng khoái. Khi đã bị nghiện thuốc lá, nếu thiếu thuốc lá hoặc dừng hút thuốc sẽ có biểu hiện thèm thuốc, cơ thể mệt mỏi, chán nản, hay cáu kỉnh. Nguy hiểm hơn, với các loại thuốc lá điện tử người dùng có thể trộn lẫn nhiều loại hương liệu hoặc chất gây nghiện khác nhau khiến tình trạng này càng nặng hơn. Để cai nghiện là rất khó và mất nhiều thời gian công sức.
Sử dụng nicotine lâu dài làm kìm hãm sự phát triển của não bộ, ảnh hưởng đến khả năng ghi nhớ, tập trung chú ý và học tập. Do não bộ của con người phát triển từ khi sinh ra cho đến khi 25 tuổi, thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử dễ dàng bị nghiện nicotine hơn, ảnh hưởng tới sức khỏe cũng xảy ra sớm hơn và trầm trọng hơn. Bên cạnh đó, sử dụng nitcotine liều cao trong thời gian dài có thể làm trầm trọng hơn các triệu chứng trầm cảm và lo âu.
Thuốc lá điện tử gây nghiện và ảnh hưởng xấu đến hệ thần kinh
Tác hại đối với người hút thuốc thụ động
Khói từ thuốc lá điện tử gây hại cho sức khỏe của những người xung quanh không khác gì khói thuốc lá truyền thống. Bằng chứng cho thấy có sự phơi nhiễm nicotine ở những người không sử dụng thuốc lá tiếp xúc với khói từ thuốc lá điện tử. Các triệu chứng thường gặp ở người tiếp xúc thụ động với thuốc lá điện tử bao gồm khó thở, kích ứng mắt, nhức đầu, buồn nôn và đau họng hoặc kích thích họng.
Hít phải các chất độc hại như nitrosamines, aldehydes, carbon monoxide… trong khói của thuốc lá điện tử cũng có nguy cơ mắc ung thư và tăng nguy cơ tim mạch, đột quỵ.
Trẻ em là đối tượng dễ bị ảnh hưởng nhất bởi khói thuốc lá. Bằng chứng cho thấy chỉ một lượng nhỏ khói thuốc lá điện tử và thuốc là nung nóng cũng tác động tới sự phát triển của não bộ và phổi của trẻ em.
Trẻ em là đối tượng dễ bị ảnh hưởng nhất bởi khói thuốc lá
Phụ nữ có thai đặc biệt dễ bị tác động bởi nicotine trong khói thuốc. Các nguy cơ có thể gồm: sinh thiếu tháng, trẻ sinh ra thiếu cân, thai lưu, dị dạng phát triển não và phổi, hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh.
Nguy cơ phát sinh tệ nạn xã hội từ thuốc lá điện tử
Người sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng có thể tự ý tăng tỷ lệ nicotine quá mức hoặc thêm ma túy và các chất gây nghiện khác vào để sử dụng mà khó bị phát hiện. Đây chính là kẽ hở để các đối tượng xấu thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật như buôn bán, sử dụng ma túy.
Điều đáng lo ngại là đối tượng sử dụng thuốc lá điện tử đa số là thanh thiếu niên, những người thường tò mò và dễ bị dụ dỗ sử dụng các chất cấm.
Nhiều đối tượng lợi dụng thuốc lá điện tử để sử dụng ma túy
Ảnh hưởng xấu tới môi trường
Khói từ thuốc lá điện tử góp phần gây ô nhiễm không khí. Rác thải bộ phận điện tử của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng cũng gây ảnh hưởng xấu đến môi trường, đặc biệt là với thiết bị sử dụng một lần.
Cấu tạo thuốc lá điện tử có rất nhiều thành phần như nhựa, pin, bảng mạch điện, lọ dung dịch… Quy trình dỡ bỏ, phân loại nhằm tái chế hay vứt bỏ, tiêu hủy thuốc lá điện tử đều phức tạp và tốn kém. Nếu bị vứt bỏ dưới dạng vỡ, nát có thể phát tán ra môi trường các chất độc hại như kim loại, axit, nicotine… gây ô nhiễm nguồn đất, nguồn nước.
Rác thải từ thuốc lá điện tử gây ô nhiễm môi trường
Với rất nhiều những tác hại và nguy cơ tiềm ẩn, thuốc lá điện tử không chỉ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe thể chất và tinh thần của người sử dụng mà còn gây ra nhiều hệ lụy đối với những người xung quanh. Vì vậy, mỗi người trong chúng ta cần nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng để cùng nhau hướng tới một xã hội khỏe mạnh và an toàn hơn.
