Đau vai sau đột quỵ hay còn gọi là đau vai ở bệnh nhân liệt nửa người, là biến chứng rất thường gặp. Đau vai có thể xuất hiện rất sớm và nhiều bệnh nhân bị đau vai kéo dài.
Có rất nhiều nguyên nhân gây ra đau vai ở bệnh nhân liệt nửa người sau đột quy như : rối loạn trương lực cơ, đau thần kinh sau đột quỵ, chấn thương mô mềm, bệnh lý thoái hóa khớp vai từ trước, bán trật khớp vai…Trong đó bán trật khớp vai là nguyên nhân thường gặp nhất.
Theo nghiên cứu của Najenson và cộng sự, tỷ lệ bán trật khớp vai dao động từ 29 – 75% ở bệnh nhân liệt nửa người do đột quỵ.
1. Bán trật khớp vai là gì?
Bán trật khớp vai là khi chỏm xương cánh tay trật khỏi trung tâm ổ chảo xương vai. Trật có thể hoàn toàn hay một phần, tình huống trật một phần thì gọi là bán trật.
2. Nguyên nhân bán trật khớp vai ở bệnh nhân đột quỵ
- Ở giai đoạn liệt mềm sau đột quỵ sẽ có tình trạng yếu gân cơ và dây chằng xung quanh khớp vai, đặc biệt là nhóm gân cơ trên gai chịu trách nhiệm cho sự thẳng trục của khớp vai. Khi các tổ chức này suy yếu sẽ làm cho khớp vai có nguy cơ bị bán trật.
- Do bệnh nhân không được kê dặt tư thế đúng khi nằm trên giường. Ở tư thế nằm nghiêng sang bên liệt phần khớp vai bị đè lâu bởi trọng lượng chi thể dẫn đến tình trạng bán trật khớp vai.
- Khi bệnh nhân tập thay đổi tư thế từ nằm sang ngồi hoặc tập đứng trọng lực của tay bên liệt kéo liên tục vào khớp vai cộng thêm sự suy yếu của cơ và dây chằng, dẫn đến chỏm xương cánh tay dần di chuyển ra khỏi vị trí ổ chảo.
- Do quá trình chăm sóc của người nhà thô bạo, chưa đúng cách cũng có thể dẫn đến tình trạng tổn thương và bán trật khớp vai bên liệt.
3. Nhận biết dấu hiệu bán trật khớp vai
- Đau vai bên liệt : là dấu hiệu xuất hiện sớm nhất khi bệnh nhân bị bán trật khớp vai.
- Hạn chế hoặc mất tầm vận động khớp vai.
- Khoảng cách gia tăng giữa mỏm cùng vai và đầu trên xương cánh tay (điều này có thể đo lường chính xác bởi độ rộng một lóng ngón tay).
4. Hậu quả của việc bán trật khớp vai
Tình trạng bán trật khớp vai ở bệnh nhân liệt nửa người không gây nguy hiểm đến tính mạng. Tuy nhiên nó sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống cũng như quá trình phục hồi của bệnh nhân. Bởi khi bán trật khớp vai xảy ra bệnh nhân sẽ cảm thấy đau đớn từ đó sẽ từ chối tham gia vào quá trình tập luyện phục hồi chức năng.
5. Cách phòng ngừa và điều trị bán trật khớp vai ở bệnh nhân đột quỵ
- Dùng đai, nẹp hỗ trợ: Các thiết bị hỗ trợ truyền thống, dưới dạng đai hay nẹp đã được sử dụng để kiểm soát bán trật khớp vai sau tai biến; mục đích là để nâng đỡ trọng lượng của cánh tay do đó ngăn ngừa/ giảm thiểu sự kéo xuống dưới (trọng lực) của xương cánh tay, và giảm căng trên bao khớp.
- Kích thích điện xung: Kích thích điện xung đã được chứng minh mang lại sự cải thiện các cơn đau trong bán trật khớp vai, kích thích mạnh nhóm cơ quanh vai.
- Siêu âm trị liệu: Tác dụng làm tăng hấp thu dịch nề, tăng trao đổi chất, tăng dinh dưỡng và tái sinh tổ chức, tác dụng trực tiếp lên cảm thụ thần kinh giảm đau giãn cơ, cải thiện thần kinh trong bệnh lý khớp vai.
- Laser trị liệu: Tác động mạnh lên mô cơ thể với tác dụng giảm đau, giãn cơ, chống viêm, nhiệt ấm gây giãn mạch. Kết quả là, tưới máu tăng lên, lượng oxy lớn hơn được đưa đến mô và nhiều chất chuyển hóa được tái hấp thu tăng cường tuần hoàn chi trên và khớp vai.
- Xoa bóp trị liệu: Xoa bóp vùng vai và chi bị yếu, cải thiện dinh dưỡng cho cơ và khớp vùng vai, làm các cơ vùng vai được săn chắc, tránh teo cơ nhão cơ.
- Vận động trị liệu: Tăng cường vận động khớp vai (xoay, dạng, khép, gấp, kéo giãn) từng bước tăng biên độ vận động khớp vai hướng về phía bình thường. Cần đánh giá lại định kỳ để có những thay đổi cần thiết trong chế độ tập luyện.
- Xung kích trị liệu: Chỉ đặt ra khi cứng khớp vai, khó cử động nhất là giai đoạn di chứng liệt.
- Tư vấn/ quản lý: Hướng dẫn cho bệnh nhân/ người chăm sóc/ người thân biết cách đặt tay để trọng lượng cánh tay được nâng đỡ.
- Quan trọng nhất là phòng ngừa bán trật khớp vai, chăm sóc vai trong quá trình dịch chuyển và cầm nắm bằng tay và đặt tư thế tay có nâng đỡ vai. Việc sử dụng đai vai sớm ở bệnh nhân có liệt nửa người sau đột quỵ giúp ngăn ngừa tích cực xảy ra tình trạng bán trật khớp vai.
Một số loại đai vai đang được sử dụng cho bệnh nhân liệt nửa người tại Trung tâm Đột quỵ – Bệnh viện đa khoa tỉnh Phú Thọ :
Đối với các gia đình có người bệnh bị liệt nửa người sau đột quỵ thì nên đưa tới các Khoa Phục hồi chức năng của các cơ sở y tế để được hướng dẫn bài tập cụ thể cho người bệnh và tập luyện thường xuyên tại nhà để hỗ trợ quá trình phục hồi sau khi bị đột quỵ, đồng thời hạn chế tính trạng bán trật khớp tăng lên do không được nâng đỡ và tập luyện hợp lý tay liệt.
Đơn vị Phục hồi chức năng – Trung tâm Đột quỵ, Bệnh viện đa khoa tỉnh Phú Thọ với đội ngũ bác sĩ – kỹ thuật viên có chuyên môn cao về phục hồi chức năng cùng hệ thống trang thiết bị hiện đại như: Điện xung, Siêu âm, Lazer công suất cao… đã và đang triển khai các phương pháp điều trị hiệu quả cho người bệnh bán trật khớp vai nói riêng và phục hồi chức năng cho bệnh nhân sau đột quỵ nói chung.
Bác sĩ Chuyên khoa 1 Bùi Phương Tú – Trung tâm Đột quỵ
