Hen phế quản là một bệnh lý hô hấp mạn tính, thường gặp ở mọi lứa tuổi và ảnh hưởng đến 1-18% dân số tùy theo quốc gia. Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc hen trung bình khoảng 3,9% dân số (trẻ em từ 13-14 tuổi chiếm 14,8%) tương đương khoảng 4 triệu người mắc và lấy đi sinh mạng của 3-4000 người/ năm. Do đó, việc nhận biết cơn khó thở, cơn hen nặng nguy kịch giúp cho bệnh nhân thoát khỏi cơn ho khó thở hoặc thoát khỏi tình trạng nguy hiểm đến tính mạng.
Khái niệm
Hen phế quản là một bệnh có đặc điểm viêm mạn tính niêm mạc phế quản làm tăng phản ứng của phế quản với nhiều tác nhân kích thích, dẫn đến co thắt lan tỏa cơ trơn phế quản, có thể hồi phục tự nhiên hoặc sau khi dùng thuốc giãn phế quản với các biểu hiện như khò khè khó thở nặng ngực, ho.
Đối tượng dễ bị hen phế quản
- Người có cơ địa dị ứng
- Trẻ bị nhiễm khuẩn đường hô hấp tái phát nhiều lần
- Tiền sử gia đình có bố mẹ bị hen phế quản
- Người làm việc bị ảnh hưởng bởi môi trường ô nhiễm như hóa chất, khói bụi thuốc lá
- Người thừa cân béo phì
- Người có tiền sử mắc bệnh dị ứng về da hô hấp
Nguyên nhân
- Do khói bếp than bếp củi, khói hương nhang nến
- Do khói thuốc lá thuốc lào
- Ô nhiễm không khí
- Thú nuôi: tiếp xúc lông thú nuôi như chó, mèo chim…
- Mạt bụi, nấm mốc trong nhà, gián hoặc côn trùng khác
- Nhiễm trùng do cảm cúm cảm lạnh, vi khuẩn, virus…
- Do thuốc: Aspirin, NSAID, chất bảo quản thực phẩm
- Do thức ăn
- Do bệnh lý dạ dày trào ngược thực quản
- Do cảm xúc mạnh như lo lắng, buồn, stress…
Dấu hiệu cảnh báo cơn hen phế quản cấp tính và cơn hen nguy kịch
- Mức độ khó thở: Bệnh nhân khó thở cả ngay cả khi nghỉ ngơi, phải ngồi ngả ra trước để thở.
- Nói: bệnh nhân nói chậm từng từ, nói câu ngắt quãng, thậm chí cơn hen nguy kịch bệnh nhân không nói được.
- Ý thức: bệnh nhân thường kích thích vật vã, cơn hen nguy kịch bệnh nhân ngủ gà hoặc lú lẫn.
- Nhịp thở: cơn hen nặng bệnh nhân thở nhanh thường trên 30 lần/ phút, cơn hen nguy kịch bệnh nhân thở chậm dưới 10 lần/ phút hoặc ngưng thở.
- Co kéo cơ hô hấp phụ: thường xuyên hoặc thở nghịch thường trong cơn hen nguy kịch.
- Nghe phổi: nhiều ran rít ran ngáy hoặc phổi im lặng trong cơn hen nguy kịch.
- Nhịp tim: > 120 lần/ phút hoặc nhịp chậm trong cơn hen nguy kịch.
- SpO2: < 90%
Những dấu hiệu báo trước như: ngứa họng, ngứa mũi, hắt hơi, ho, chảy mũi, chảy nước mắt…sau đó là triệu chứng của cơn hen khó thở, nặng tức ngực, khó khè, ho liên tục nặng hơn nữa nói khó, cảm giác lo âu, vã mồ hôi, tím môi. Nếu tình trạng kéo dài dẫn đến bệnh nhân bị giảm oxy máu, dẫn đến thiếu máu não và bị ngất, mất ý thức…và có thể tử vong.
Do đó, việc nhận biết cơn hen phế quản và xử trí ban đầu là rất quan trọng đối với bệnh nhân, giúp cho bệnh nhân thoát khỏi cơn khó thở hoặc giảm bớt trước khi đưa bệnh nhân vào viện.
Các bước sơ cứu ban đầu khi người bệnh lên cơn hen cấp tính
Để hạn chế tối đa việc xuất hiện những cơn khó thở cấp tính bệnh nhân phải tuân thủ đúng theo hướng dẫn điều trị của Bác sỹ và tránh các yếu tố khiến mình phải rơi vào đợt cấp tính. Đồng thời bên cạnh mình luôn luôn có bình thuốc cắt cơn khó thở dù đang ở bất cứ nơi nào. Đặc biệt người nhà bệnh nhân hoặc những người bên cạnh cần nắm vững các bước xử trí như sau:
Bước 1: lập tức đưa người bệnh rời khỏi tác nhân kích động cơn hen đến nơi thoáng khí, không tập trung nhiều người quanh người bệnh.
Bước 2: làm ấm cơ thể người bệnh, tránh điều hòa, quạt ẩm.
Bước 3: đỡ người bệnh ngồi dậy hoặc nằm kê cao nửa người, giúp người bệnh dễ thở. Tuyệt đối không xoa hay vuốt ngực cho người bệnh trong khi người bệnh đang lên cơn hen vì điều này càng khiến cho bệnh nhân khó thở, nặng ngực và tức ngực hơn.
Bước 4: Sử dụng ngay thuốc điều trị dạng xịt tác dụng nhanh như Ventolin hoặc Berodual. Nếu hen phế quản nhẹ, thường xịt hít 2 nhát/ lần, là thuốc có tác dụng cắt cơn hen hiệu quả.
Nếu sau 20 phút cơn hen không giảm thì tiếp tục xịt thêm 2 nhát nữa và đưa bệnh nhân tới bệnh viện gần nhất cấp cứu.
Cách dùng thuốc dạng xịt cho người bệnh
Bước 5: Nếu là cơn hen phế quản nặng: xịt thuốc cắt cơn và đưa bệnh nhân đến bệnh viện gần nhất
Bước 6: Nếu là cơn hen phế quản nguy kịch đe dọa tính mạng: tím tái, lú lẫn, vã mồ hôi, không nói chuyện được… Gọi ngay xe cấp cứu 115, trong thời gian đợi xe thì phải xịt ngay 2 nhát thuốc cắt cơn, nếu có thể tiêm thuốc giãn phế quản cho người bệnh.
Tóm lại, bệnh nhân và người nhà bệnh nhân hen phế quản cần phải có chế độ, kế hoạch phòng ngừa và điều trị bệnh hen theo sự hướng dẫn của bác sỹ. Cần tránh các yếu tố có thể khiến bệnh nhân khởi phát cơn hen. Luôn chú ý đến các dấu hiệu có thể xuất hiện cơn khó thở cấp tính và phải luôn mang bên mình thuốc cắt cơn khó thở nhất là khi thời tiết giao mùa, khi thời tiết trở lạnh.
