Đột quỵ não có thể dẫn đến nhiều khiếm khuyết khác nhau như: liệt nửa người, rối loạn chức năng đường tiết niệu dưới, rối loạn nuốt, thất ngôn,… Trong đó, rối loạn chức năng đường tiết niệu dưới là một khiếm khuyết quan trọng nhưng thường bị bỏ qua ở những người bệnh đột quỵ.
Theo khảo sát tại Trung tâm Đột quỵ – Bệnh viện Đa khoa tỉnh Phú Thọ, tỷ lệ người bệnh mắc rối loạn chức năng đường tiết niệu dưới dao động từ 30% – 50%, với các biểu hiện phổ biến bao gồm: tiểu không tự chủ, tiểu gấp, tiểu nhiều lần, bí tiểu. Phần lớn người bệnh có biểu hiện ngay từ tuần đầu sau đột quỵ, nhất là những trường hợp tổn thương bán cầu đại não hoặc vùng thân não. Rối loạn chức năng đường tiết niệu dưới ảnh hưởng đến kết quả phục hồi, thời gian nằm viện cũng như chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Bác sĩ Nguyễn Thành Trung – Khoa Phục hồi chức năng Thần kinh – Đột quỵ thăm khám cho người bệnh bị rối loạn chức năng đường tiết niệu dưới
Người bệnh P.T.H, 69 tuổi, được tiếp nhận điều trị với chẩn đoán chảy máu não bán cầu phải. Ngay sau khi nhập viện, người bệnh xuất hiện tình trạng bí tiểu hoàn toàn. Qua thăm khám, các bác sĩ xác định đây là biểu hiện của rối loạn chức năng đường tiết niệu dưới sau đột quỵ do tổn thương trung tâm điều khiển tiểu tiện trong não.
Người bệnh được đặt ống thông tiểu ngắt quãng kết hợp phục hồi chức năng đường tiết niệu dưới tích cực. Sau 2 tuần điều trị, chức năng tiểu tiện của người bệnh đã bắt đầu cải thiện. Hiện tại, sức khỏe và chức năng tiểu tiện của người bệnh đã ổn định, chất lượng cuộc sống được nâng cao.
Rối loạn chức năng đường tiết niệu dưới là gì?
Rối loạn chức năng đường tiết niệu dưới (hay còn gọi là rối loạn chức năng bàng quang) do nguyên nhân thần kinh (NLUTD), là tình trạng bất thường của bàng quang, cổ bàng quang và/hoặc các cơ thắt liên quan đến một rối loạn thần kinh. Các triệu chứng thường gặp bao gồm tiểu không tự chủ, tiểu gấp, tiểu đêm, rặn khi đi tiểu, tiểu không hết và bí tiểu.
Người bệnh có thể gặp phải tình trạng:
- Tiểu không tự chủ: Người bệnh không làm chủ được việc đi tiểu, nước tiểu có thể thoát ra ngoài bất cứ lúc nào khi có cảm giác buồn tiểu gấp, thậm chí rỉ tiểu khi ho, hắt hơi, cười, hay vận động mạnh. Đáng chú ý, có những người bệnh tổn thương nhận thức dẫn đến không cảm nhận được cảm giác buồn tiểu, gây tiểu không tự chủ mà không hay biết.
- Tiểu gấp: Cảm giác buồn tiểu đến rất đột ngột và dữ dội, rất khó trì hoãn, khiến người bệnh phải đi tiểu ngay. Có khi vừa đi xong lại cảm thấy muốn đi tiếp.
- Tiểu nhiều lần: việc đi tiểu xảy ra thường xuyên hơn trong giờ thức giấc so với trước đây, có thể phải vào nhà vệ sinh nhiều hơn 8 lần mỗi ngày.
- Tiểu đêm: Người bệnh phải thức dậy nhiều lần vào ban đêm để đi tiểu, gây gián đoạn giấc ngủ, dẫn đến mệt mỏi và ảnh hưởng sức khỏe (người bệnh > 65 tuổi, đi tiểu 2 lần vào ban đêm vẫn được coi là bình thường).
- Bí tiểu: Không thể đi tiểu được mặc dù đã cố gắng.
- Tiểu không hết: Dù vừa đi tiểu xong, người bệnh vẫn có cảm giác còn nước tiểu trong bàng quang gây khó chịu kéo dài. Bình thường, sẽ có 1 lượng nước tiểu còn sót lại trong bàng quang ngay sau khi đi tiểu, được gọi là lượng nước tiểu tồn dư, với thể tích < 100ml được coi là bình thường.
Nguyên nhân gây ra tình trạng rối loạn chức năng đường tiết niệu dưới sau đột quỵ
Tình trạng rối loạn chức năng đường tiết niệu dưới phụ thuộc vào vị trí giải phẫu của tổn thương thần kinh như: tổn thương trên cầu não, tổn thương tủy sống phía trên tủy cùng, tổn thương vùng tủy cùng và dưới tủy cùng. Khi xảy ra đột quỵ, các vùng não chi phối cho bàng quang, cơ thắt niệu đạo có thể bị tổn thương. Điều này làm gián đoạn việc dẫn truyền tín hiệu thần kinh giữa não, tủy sống và bàng quang, cơ thắt niệu đạo, dẫn tới mất khả năng kiểm soát quá trình tiểu tiện.
Bên cạnh tổn thương trực tiếp ở hệ thần kinh trung ương, các yếu tố đi kèm như tuổi cao, việc phải nằm lâu trên giường, hay những bệnh lý nền tồn tại từ trước như đái tháo đường, phì đại lành tính tuyến tiền liệt ở nam giới hoặc sa tạng chậu ở nữ giới… đều góp phần làm trầm trọng thêm các biểu hiện rối loạn tiểu tiện.
Hậu quả nếu không được phát hiện sớm
Nếu rối loạn chức năng đường tiết niệu dưới không được kiểm soát tốt, người bệnh sẽ phải đối mặt với nhiều biến chứng nghiêm trọng và dai dẳng như:
- Nhiễm trùng đường tiết niệu tái diễn, tăng nguy cơ viêm thận, tổn thương vĩnh viễn thận.
- Loét, viêm da vùng sinh dục và mông do ẩm ướt kéo dài.
- Tăng nguy cơ té ngã khi vội vã đi tiểu, đặc biệt ở người già yếu.
- Giảm hoặc mất tự tin, gây trầm cảm, giảm ý chí phục hồi chức năng.
- Kéo dài thời gian nằm viện, tăng chi phí chăm sóc và gánh nặng cho gia đình, xã hội.
Điều trị rối loạn chức năng đường tiết niệu dưới sau đột quỵ
Người bệnh được điều trị bằng phương pháp kích thích điện thần kinh chày
Tại Trung tâm Đột quỵ – Bệnh viện Đa khoa tỉnh Phú Thọ, tình trạng rối loạn chức năng đường tiết niệu dưới sau đột quỵ được điều trị theo nguyên tắc cá thể hóa cho từng người bệnh, phối hợp nhiều phương pháp tùy thuộc nguyên nhân và mức độ.
Đối với các trường hợp tiểu không tự chủ, tiểu gấp, tiểu nhiều lần, các kỹ thuật hành vi được ưu tiên áp dụng như: thiết lập lịch trình đi tiểu theo giờ, tập luyện các bài tập cho cơ sàn chậu, luyện tập kiểm soát bàng quang, kết hợp kích thích điện thần kinh cơ, điều chỉnh lượng nước uống hàng ngày và xem xét giảm các loại thuốc có thể làm nặng thêm tình trạng tiểu không tự chủ.
Nếu các biện pháp không dùng thuốc chưa hiệu quả, bác sĩ sẽ bắt đầu cân nhắc điều trị bằng thuốc, chủ yếu là nhóm thuốc kháng muscarinic nhằm giảm triệu chứng tiểu gấp, đi tiểu nhiều lần và cải thiện khả năng lưu trữ nước tiểu của bàng quang.
Đối với trường hợp bí tiểu, tiểu không hết, bàng quang co bóp không hiệu quả, người bệnh có thể được đặt thông tiểu ngắt quãng để giảm thể tích tiểu tồn dư và ngăn ngừa tổn thương đường tiết niệu trên. Bên cạnh đó, bác sĩ có thể áp dụng kỹ thuật “đi tiểu kép”, hướng dẫn tư thế đi tiểu để bảo đảm bàng quang được làm rỗng hiệu quả hơn.
Rối loạn chức năng đường tiết niệu dưới, là một khiếm khuyết thường gặp sau đột quỵ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh và trở thành gánh nặng lớn cho gia đình cũng như toàn xã hội. Tình trạng này hoàn toàn có thể điều trị được nếu được phát hiện sớm. Điều quan trọng nhất là người bệnh và gia đình cần chủ động thông báo cho nhân viên y tế ngay khi xuất hiện triệu chứng bất thường về tiểu tiện, không nên ngần ngại hoặc giấu bệnh.
Mọi chi tiết xin liên hệ:
Khoa Phục hồi chức năng Thần kinh – Đột quỵ – Trung tâm Đột quỵ – Bệnh viện Đa khoa tỉnh Phú Thọ: 0210 6566009
Hoặc Tổng đài tư vấn khám chữa bệnh (miễn phí cước cuộc gọi) 1800 888 989 để được tư vấn và hỗ trợ bởi các chuyên gia đầu ngành tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Phú Thọ.
Tác giả: ThS.BS Nguyễn Thị Khoa
Cộng sự: Thu Hằng
