Ths.Bs Nguyễn Mạnh Thắng
Viêm quanh khớp vai thể đông cứng là tình trạng bệnh lý bao hoạt dịch khớp vai viêm co rút xơ hóa khớp gây đau, gây dính và hạn chế khả năng vận động của khớp vai. Bệnh có thể sảy nguyên phát hoặc thứ phát sau phẫu thuật vai hoặc chấn thương.
Các yếu tố nguy cơ của viêm quanh khớp vai thể đông cứng
Các yếu tố nguy cơ của viêm quanh khớp vai thể đông cứng bao gồm giới tính nữ, trên 40 tuổi, trước đó bị chấn thương, độ dương tính của HLA-B27 và sự bất động kéo dài của khớp. Người ta ước tính rằng 70% bệnh nhân bị viêm bao hoạt dịch khớp vai là phụ nữ, hầu hết bệnh nhân bị viêm quanh khớp vai đông cứng nằm trong độ tuổi từ 40 đến 59 tuổi.
Viêm quanh khớp vai thể đông cứng được tìm thấy có liên quan đến bệnh tiểu đường, bệnh tuyến giáp, bệnh mạch máu não, bệnh mạch vành, bệnh tự miễn dịch và bệnh Dupuytren. Bệnh nhân tiểu đường bị viêm quanh khớp vai đông cứng có kết quả chức năng kém hơn so với những bệnh nhân không mắc bệnh tiểu đường.
Cơ chế bệnh sinh của viêm quanh khớp vai thể đông cứng
Viêm bao quy đầu dính được coi là một rối loạn sợi cơ chủ yếu tương tự như bệnh Dupuytren vì mô học của các mẫu bệnh phẩm cho thấy các nguyên bào sợi trộn lẫn với collagen loại I và loại III. Các nguyên bào sợi này được quan sát biến đổi thành kiểu hình cơ trơn (myofibroblasts), được cho là chịu trách nhiệm cho chứng co thắt bao khớp.
Những phát hiện đó ủng hộ quan điểm cho rằng viêm quanh khớp vai thể đông cứng là kết quả của sự mất cân bằng giữa sự suy thoái và tái tạo mô nền ngoại bào. Do đó liệu pháp trong tương lai có thể ức chế trực tiếp quá trình tạo sợi hoặc thúc đẩy quá trình tái tạo mô sợi.
Hiện nay người ta thường chấp nhận rằng sự phát triển của viêm quanh khớp vai thể đông cứng liên quan đến quá trình viêm cũng như xơ hóa. Chứng minh điều này là các nghiên cứu cho thấy sự gia tăng các cytokine gây viêm bao gồm interleukin (IL) -1α, IL-1β, yếu tố hoại tử khối u (TNF) -α, cyclooxygenase (COX) -1 và COX-2 trong mô bao khớp của bệnh nhân bị viêm quanh khớp vai đông cứng.
Do đó, có thể lập luận rằng viêm quanh khớp vai thể đông cứng chủ yếu là một quá trình viêm dẫn đến những thay đổi về sợi. Hầu hết tất cả các mẫu bệnh phẩm thu được từ bệnh nhân bị viêm quanh khớp vai thể đông cứng chứa các tế bào viêm, bao gồm tế bào T, tế bào B, đại thực bào và tế bào mast.
Dấu hiệu lâm sàng và cận lâm sàng
Về mặt lâm sàng, những bệnh nhân mắc chứng này thường biểu hiện đầu tiên với đau vai có thể đau nhiều về đêm, sau đó là mất dần phạm vi vận động chủ động và thụ động (bao gồm các động tác xoay, dạng, khép, gấp, duỗi) do xơ hóa bao khớp, đa số bệnh nhân cho biết bị đau vai trước khi mất khả năng vận động. Xoay ngoài thường là chuyển động đầu tiên bị ảnh hưởng khi khám lâm sàng.
Cận lâm sàng:
Bilan viêm thường âm tính
Xq thông thường và siêu âm khớp vai thường không thấy tổn thương, khi tiêm thuốc thấy bao khớp hẹp gian nở kém
Chụp cộng hưởng từ có thể thấy viêm dày bao khớp
Chẩn đoán viêm quanh khớp vai thể đông cứng
Viêm quanh khớp vai thể đông cứng chẩn đoán chủ yếu dựa trên lâm sàng, hỏi bệnh sử khám lâm sàng bao gồm các dấu hiệu đau kèm hạn chế vận động khớp vai các động tác và thường là chẩn đoán loại trừ. Các nguyên nhân bệnh lý gây đau vai cứng vai khác cần phải được loại trừ trước khi đưa ra chẩn đoán viêm quanh khớp vai thể đông cứng như: viêm khớp nhiễm khuẩn, chệch khớp gãy xương bệnh lý gân chóp xoay, bệnh lý cột sống cổ…
Tiến triển và giai đoạn của viêm quanh khớp vai thể đông cứng
Neviaser và cộng sự chia nhỏ tiến triển tự nhiên của viêm quanh khớp vai thể đông cứng thành bốn giai đoạn dựa trên biểu hiện lâm sàng và biểu hiện nội soi khớp.
Ở Giai đoạn I, bệnh nhân có biểu hiện ban đầu là đau vai, đặc biệt là vào ban đêm, mặc dù họ vẫn cử động được. Về mặt nội soi khớp, có bằng chứng về viêm bao hoạt dịch mà không có dính hoặc co cứng.
Ở giai đoạn II, bệnh nhân bắt đầu bị cứng khớp. Viêm bao hoạt dịch một lần nữa được quan sát thấy trên nội soi khớp, mặc dù cũng có một số mất nếp gấp ở nách, gợi ý hình thành dính sớm và co cứng.
Giai đoạn III được đặc trưng bởi giảm hoặc mất vận động chủ động, thụ động của khớp và giảm đau khớp. Trong giai đoạn này, còn được gọi là giai đoạn trưởng thành, viêm bao hoạt dịch được giải quyết nhưng nếp gấp ở nách bị xóa do kết quả của sự kết dính đáng kể.
Cuối cùng, trong Giai đoạn IV hoặc giai đoạn mãn tính, Có tình trạng cứng dai dẳng nhưng đau ít vì bệnh viêm bao hoạt dịch đã khỏi. Khi cơn đau được kiểm soát, bệnh nhân có thể bắt đầu biểu hiện sự cải thiện chậm về khả năng vận động của vai.
Về mặt mô học, Giai đoạn I được đặc trưng bởi sự xâm nhập của tế bào viêm vào bao hoạt dịch, Giai đoạn II do tăng sinh hoạt dịch và Giai đoạn III bởi mô keo dày đặc trong bao, ủng hộ giả thuyết rằng viêm dẫn đến xơ hóa phản ứng.
Điều trị viêm quanh khớp vai thể đông cứng
Mục tiêu của điều trị viêm quanh khớp vai thể đông cứng là điều trị hết triệu chứng đau và phục hồi chức năng vận động khớp vai. Việc lựa chọn điều trị nên cá thể hóa cho từng bệnh nhân, từ điều trị không xâm lấn đến phẫu thuật.
Vật lý trị liệu: Đối với những bệnh nhân bị viêm bao hoạt dịch vai dính ở giai đoạn đầu, vật lý trị liệu là phương pháp điều trị đầu tiên. Nói chung, vật lý trị liệu được kết hợp đồng thời với các phương thức điều trị khác, có thể sử dụng ngay từ đầu hoặc áp dụng vào giai đoạn bệnh nhân đã đỡ đau khớp vai.
Bài tập kéo dòng dọc giãn khớp vai
bài tập giãn khớp vai
Liệu pháp dược lý: bao gồm thuốc chống viêm không steroid (NSAID) và corticosteroid toàn thân hoặc nội khớp, giúp kiểm soát triệu chứng đau và dùng kết hợp với vật lý trị liệu.
Corticosteroid tiêm trong khớp: Tiêm corticosteroid nội khớp giúp cải thiện các triệu chứng nhanh hơn và vượt trội hơn so với điều trị bằng steroid đường uống. Tiêm methylprednisolone nội khớp giúp cải thiện nhanh chóng hơn về cơn đau và vận động khớp so với vật lý trị liệu.
Natri hyaluronate: tiêm trong khớp Natri hyaluronate là một polysaccharide không phân nhánh đã được chứng minh là mang lại kết quả tương đương với việc tiêm corticosteroid nội khớp. Ngoài ra, hyaluronate được chứng minh là an toàn mà không có biến chứng
Tiêm nong khớp vai (làm giãn bao khớp): Là phương pháp làm giãn bao khớp bằng cách bơm không khí hoặc chất lỏng vào khớp vai dưới màn huỳnh quang hoặc dưới hướng dẫn siêu âm. Thông thường tiêm nong khớp vai sử dụng corticoid với thuốc tê vừa có tác dụng chống viêm, làm giãn bao khớp giúp cải thiện nhanh triệu chứng đau và cải thiện vận động khớp.
Điều trị phẫu thuật: Các lựa chọn phẫu thuật để điều trị viêm bao hoạt dịch vai dính thường được dành cho những bệnh nhân có các triệu chứng dai dẳng khó xử trí. Các tùy chọn này bao gồm phẫu thuật nội soi khớp hoặc phẫu thuật cắt bao khớp mở.
Kết luận
Viêm quanh khớp vai thể đông cứng là một bệnh lý lành tính hay gặp ở phụ nữ hơn nam giới, độ tuổi hay gặp thường từ 40-59 tuổi. Bệnh gây ảnh hưởng nhiều đến vận động lao động và chất lượng cuộc sống nhất là khi kéo dài dai dẳng.
Nguy cơ bệnh liên quan một số bệnh nội khoa như đái tháo đường hoặc chẩn thương vai, cố định khớp vai. Cơ chế bệnh sinh liên quan quá trình viêm, biến đối mô sợi gây dính bao khớp. Điều trị có nhiều phương pháp thường kết hợp vật lý trị liệu vận động trị liều với dùng thuốc nhất là tiêm nong khớp vai mang lại hiệu quả nhanh chóng. Trường hợp nặng dích khớp kéo dài xem xét phẫu thuật điều trị
