Tắc mạch mạc treo là một cấp cứu mạch máu hiếm gặp được mô tả từ những năm 1865, bệnh không có biểu hiện điển hình và đặc hiệu. Là bệnh lý gây ra do sự tắc nghẽn các mạch máu nuôi ruột non và ruột già, lâu dần dẫn tới hoại tử ruột, dễ dẫn tới tử vong. Tần suất bệnh chưa có thống kê chính xác nhưng có thể gặp khoảng 0,1 – 0,2% các bệnh nhân nhập viện. Bệnh thường gặp ở những bệnh nhân có tiền sử xơ vữa mạch máu, các bệnh lý hẹp van tim, rung nhĩ, dày nhĩ hoặc sau nhồi máu cơ tim cấp (4-6 tuần).
Chẩn đoán thiếu máu mạc treo cấp rất cần thiết nhưng cũng là một thách thức cho các Bác sĩ trên lâm sàng, chẩn đoán sớm trước khi ruột hoại tử và điều trị thích hợp sẽ giúp hạ thấp tỉ lệ tử vong sau mổ. Việc chẩn đoán sớm gặp nhiều khó khăn do triệu chứng lâm sàng không điển hình và các xét nghiệm thường quy thường không đặc hiệu để chẩn đoán. Vì khả năng chịu đựng thiếu máu của ruột kém (chỉ 120-180 phút), do vậy đòi hỏi phải chẩn đoán nhanh và chính xác để có hướng điều trị thích hợp, giảm được tỉ lệ tử vong cho bệnh nhân.
Hình ảnh tắc mạch mạc treo
Những trường hợp tắc mạch mạc treo điển hình:
- Bn thứ nhất là Bn nữ 62 tuổi tiền sử Đái tháo đường dùng thuốc không thường xuyên. Cách lúc vào viện 6h bệnh nhân xuất hiện đau bụng cơn, đại tiện phân lỏng màu hồng, số lượng vừa. Cách lúc vào viện 1h bệnh nhân xuất hiện tụt huyết áp, nhưng tình trạng toàn thân vẫn ổn định, được người nhà đưa vào khoa cấp cứu xử trí, bn được sử dụng ngay 2 vận mạch, đặt Catheter tĩnh mạch trung tâm, làm xét nghiệm và cận lâm sàng
Các xét nghiệm không có gì đặc hiệu trong khi siêu âm và CT bụng có tiêm thuốc cản quang nhận thấy tình trạng dày đều thành đại tràng góc gan, ngấm thuốc cản quang kém, ít dịch xung quanh.
Tình trạng bệnh nhân tiến triển xấu đi, tình trạng nhiễm trùng nhiễm độc tăng lên, khó thở, đau bụng, bụng chướng tăng lên, bí trung đại tiện. Nhận định tình trạng bệnh nhân nghĩ nhiều tới hoại tử đại tràng do tắc mạch mạch mạc treo, bệnh nhân được chỉ định và mổ cấp cứu sau ít phút hội chẩn. Trong mổ phẫu thuật viên ghi nhân tình trạng thiếu máu cục bộ toàn bộ đại tràng lên, đại tràng góc gan, và ½ đại tràng ngang gây hoại tử, xung quanh đã xuất hiện dịch mủ thối. Toàn bộ đoạn ruột hoại tử được cắt bỏ, làm hậu môn nhân tạo đoạn hồi tràng ( Bn được phẫu thuật đóng lại hậu môn nhân tạo sau 2 tháng), cuộc mổ kết thúc thành công sau 2 tiếng. Sau mổ bệnh nhân được chuyển khoa HSTC-CĐ lọc máu, hồi sức, điều trị hậu phẫu và bệnh nhân ra viện sau 2 tuần điêu trị.
Hình ảnh hoại tử đại tràng do tắc mạch mạc treo
- Bn thứ 2 là Bn nam 71 tuổi vào viện vì đau bụng. Bệnh nhân có tiền sử nhồi máu cơ tim có biến chứng suy tim, tăng áp động mạch phổi đã can thiệp lấy huyết khối mạch vành khoảng 1 tháng trước. Cách lúc vào viện khoảng 10 tiếng bệnh nhân xuất hiện đau bụng thượng vị lệch trái, đại tiện phân nhão có màu đỏ máu, số lượng ít, qua thăm khám điều trị thấy các xét nghiệm không có gì đặc hiệu, có tình trạng thiếu máu nhẹ và có xu hướng giảm thêm, CT bụng có tiêm thuốc cản quang thấy tình trạng tắc ruột cao, dày đều thành ruột non trên 1 đoạn khoảng 20Cm, ngấm thuốc cản quang kém, ổ bụng có dịch tự do, khó đánh giá tình trạng tắc mạch và thoát thuốc. Bệnh nhân đau bụng không đỡ, đau dữ dội tăng dần, ăn uống kém, ăn vào nôn ra, đại tiện phân có lẫn dịch máu, khám bụng hạ sườn trái có phản ứng tương đối rõ. Bệnh nhân được hội chẩn và chỉ định nội soi ổ bụng thăm dò, qua kênh Camera phẫu thuật viên nhận thấy ổ bụng có ít máu không đông láng đều khắp bụng, cách góc Treitz 10Cm có 1 quai hỗng tràng dài khoảng 20Cm đỏ thẫm, dày đều, cứng chắc. Phẫu thuật viên quyết định chuyển mổ mở ghi nhận sự thiếu máu cục bộ của quai hỗng tràng, niêm mạc ruột hoại tử có mùi hôi thối, mạc treo ruột tím đen, mất mạch hoàn toàn, toàn bộ quai ruột hoại tử được cắt bỏ. Cuộc mổ kết thúc sau 2 giờ, bệnh nhân được chuyển về khoa HSTC-CĐ hồi sức. Sau mổ bệnh nhân ổn định, rút ống nội khí quản trong 24h, trung tiện sau mổ 3 ngày, ăn sau 5 ngày, rút dẫn lưu ổ bụng sau 6 ngày, ra viện ngày thứ 12 ổn định hoàn toàn.
Hình ảnh quai ruột non hoại tử
Kết luận:
Tắc mạch mạc treo là bệnh lý hiếm gặp, tỷ lệ này chỉ khoảng 8,6/ 100000 người – năm. Tỷ lệ tử vong rất cao, nếu có hoại tử ruột tỷ lệ tử vong lên tới 80-90%. Bệnh nhân tắc động mạch mạc treo có triệu chứng đa dạng, khó chẩn đoán, dễ bị bỏ qua. Bệnh thường khởi phát với 1 đau bụng không điển hình, có thể kèm theo rối loạn tiêu hóa.
Đây là 1 bệnh lý hiếm gặp và khó chẩn đoán, do vậy cần kinh nghiệm của bác sỹ thăm khám và sự phối hợp của nhiều chuyên khoa khác nhau. Ngày nay với tiến bộ của y học việc chẩn đoán phát hiện sớm giúp việc điều trị nội khoa có nhiều khả quan, phẫu thuật được đặt ra khi có dấu hiệu biến chứng gây viêm phúc mạc, nhồi máu ruột non hoặc hoại tử ruột.
Khuyến cáo:
Bác sỹ khuyến cáo đến người dân trong các trường hợp đau bụng không nên tự ý ra hiệu thuốc mua thuốc giảm đau, kháng sinh, men tiêu hóa…mà cần đến khám để chẩn đoán bệnh sớm tìm nguyên nhân tránh xảy ra trường hợp chủ quan, chậm trễ điều trị.
ThS.BS. Trần Thanh Tùng
